سکته مغزی امروز بعنوان دومین علت مرگ و میر و یکی از مرگبارترین بیماری های نورولوژی شناخته می شود. از این رو دکتر احسان شریفی پور متخصص بیماری های مغز و اعصاب مرکز شهداء تجریش و عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی در برنامه آموزشی شبکه سلامت درخصوص علائم سکته مغزی و راه های کاهش عوارض و پیشگیری از خطرات احتمالی آن نکاتی را آموزش دادند، که شما در این گزارش می خوانید.

 

-        سکته مغزی چیست؟ علایم آن چیست و چه کارهایی میشود انجام داد و اگر فردی را با این علایم دیدیم باید چه کار کنیم؟

ما داریم درباره مرگبارترین بیماریهای نورولوژی در کشورمان صحبت می کنیم، سکته مغزی دومین علت مرگ و میر، حتی بیشتر از تصادفات جاده ای است و پایین تر از آمار سکته های قلبی است! این بیماری شیوع زیادی دارد و متاسفانه سن بروز آن در کشور ما حدود ده سال پایین تر از سطح استاندارد جهانی است. پس با یک بیماری یا حادثه اورژانسی بسیار جدی مواجه هستیم. به دلیل اهمیت این موضوع در حوزه سلامت، برای آمادگی بیشتر مراکز درمانی یک کد به نام کد 724 یا کد سما مخفف سکته مغزی اورژانسی تعریف شد. امیدواریم که هم مردم و هم پزشکان به آن بیشتر اهمیت بدهند تا آمار مرگ و میر و ناتوانی ناشی از سکته مغزی در کشورمان کمتر شود.

-        علایم سکته مغزی چیست؟

سکته های قلبی با درد همراه است، بیمار درد شدیدی دارد خودش را به اورژانس و سیستم های درمانی می رساند، اما در سکته مغزی علائم Fastرا داریم؛ یعنی ضعف ناگهانی نیمه صورت، ضعف ناگهانی دست یا پا و اختلال ناگهانی در تکلم، اگر این علائم را در کسی دیدیم، قدم بعدی تماس به اورژانس شهری  115 است که بلافاصله بیمار در زمان طلایی به مراکز درمانی منتقل شود، که در اینصورت می توانیم با تجویز داروی مناسب یا روش های مختلف جان بیمار را به راحتی نجات دهیم.

علائم FAST: افتادگی صورت ( FACE)، عدم توانایی بالا بردن هر دو دست ( ARM)، لکنت زبان ( SPEECH) و زمان ( Time) در زمان کمتر از 4 ساعت از شروع علائم

-        حتما باید علایم سکته مغزی یکطرفه باشد؟

یک طرفه بودن در نورولوژی یا مغز و اعصاب اهمیت خاصی دارد. چون مغز دو نیمکره دارد که فرماندهی آن به  صورت متقاطع است. اگر یک لخته در نیمکره راست ایجاد شود، ضعف نیمه چپ ایجاد می شود و برعکس. بنابراین چون همیشه سکته ها یک نیمکره را می گیرند این باعث می شود که نیمه بدن فلج شود؛ البته با یک سری از علایم مثل سرگیجه ناگهانی، اختلال تعادل ناگهانی، کوری ناگهانی همراه است. پس اگر ما این علائم را  بشناسیم باعث می شود که از ناتوانی ناشی از سکته مغزی جلوگیری کنیم. پس ممکن است موارد محدودی دو طرفه هم باشد.

 

-        اگر جایی باشیم که دسترسی به اورژانس سخت باشد، مردم خودشان می توانند بیمار را به اورژانس ببرند؟

بله، چرا می گوییم اورژانس باشد، چون ما کد سما داریم. وقتی با دیسپچ اورژانس تماس می گیرند، اورژانس بیمار را به نزدیکترین مرکزی که این توانایی را در درمان دارد، می رساند.

به هر حال مراکز در تماس با همدیگر هستند تا بیمار را در زمان طلایی چهار و نیم ساعته به مراکز منتخب واجد شرایط که آن درمان خاص را دارند، منتقل کنند. البته درست است که چهار و نیم ساعت زمان داریم، اما باید بگوییم هر دقیقه دو میلیون نورون مغزی از بین می روند که برگشت ناپذیر هستند. هر ثانیه سی و شش هزار نورون مغزی از بین می رود، و هر چقدر دیرتر اقدام کنیم شانس موفقیت درمان هم کمتر می شود. بنابراین نگوییم چهار و نیم ساعت، هر یک دقیقه هم مهم است. هر چه زودتر بهتر.

 

اگر علائم اختلال تکلم و ضعف ناگهانی دست چپ بعد از گذشت یک ربع بهبود یافت، چه کاری باید انجام بدهیم؟

به این مورد TIAیا حمله ایسکمیک گذرا می گویند. حمله سکته که رد شده است. اتفاقا این هم بسیار مهم است. چون میتواند نشان دهنده یک سکته مغزی قریب الوقوع باشد و اگر فرد به مرکز درمانی مراجعه کند، می تواند پیشگیری کند و از حمله بعدی که یک سکته کامل است، جلوگیری کند. پس باید صددرصد مراجعه کند ولی اینجا زمان طلایی را نداریم ولی بهتر این است که حتما مراجعه داشته باشد.

 

-        در اورژانس برای بیمار کد سما چه کاری انجام می شود؟

بیمارستان منتخب یک کد تعریف شده داخل بیمارستانی دارد؛ یعنی اینکه می دانند این بیماری که آمده باید سریع کارش را انجام دهند. مجموعه ای از فعالیت های اورژانسی مانند: سی تی اسکن، آزمایشات، نوار قلب انجام می شود و یک تخت رزرو در جایی به اسم SCU( واحد مراقبت سکته مغزی ) وجود دارد که بیمار به آن منتقل می شود و در آنجا پزشک و پرستار آموزش دیده حضور دارند و یک داروی حل کننده لخته تزریق می شود. البته در چند سال اخیر درمان های پیشرفته تری هم آمده مثلا با روش های آنژیوگرافی و آنژیوپلاستی، میتوانیم مستقیم لخته را از رگ خاص خارج کنیم و این هم بسیار ارزش دارد و در کشور ما هم این امکان وجود دارد.

 

-        اگر چهار و نیم ساعت گذشت و بیمار به مرکز درمانی نرسید، چه اتفاقی می افتد؟

تا چهار و نیم ساعت برای تزریق داخل وریدی داروی حل کننده لخته یا ترومبولیز وریدی فرصت داریم. اگر فرد زیر شش ساعت با علایمی از درگیری شاخه های بزرگ رگ های مغزی به مرکز درمانی مراجعه کند، اینجا می توانیم از روش اینترونشن آنژیوپلاستی مغزی استفاده کنیم یعنی با آنژیوگرافی آن لخته را در بیاوریم. اگر بیمار بعد از شش ساعت رسید، کار کمی پیچیده می شود. و باید از روش های تصویربرداری استفاده کنیم تا ببینیم آیا لخته ای که اتفاق افتاده، بافت زنده ای را گذاشته یا نه؟ اگر قسمتی از بافت مغز هنوز زنده است و امکان حیات دارد، می آییم از روش ترومبکتومی استفاده می کنیم (آنژیوپلاستی). اگر کل بافت مغز تخریب شده بود دیگر شانس ما تمام می شود. پس بهترین زمان همان چهارو نیم ساعت است و بعد از آن ارزیابی می کنیم که آیا بافتی وجود دارد یا نه که نجات بدهیم.

 

-        بیماری دوهفته قبل سکته کرده و دیر به مرکز درمانی مراجعه کرده است. دست و پای راست بیمار لمس شده است. آیا در حال حاضر میتوانیم برای بیمار کاری انجام دهیم؟

قطعا با روش های توانبخشی، همانند فیزیوتراپی و کاردرمانی و روش های حمایتی و درمان های دارویی میتوان روش هایی را بکارگرفت که ظرفیت باقیمانده مغزی فعالتر شود. و با یک فرایندی بنام نورو نوروپلاستی سیتی می توانیم جاهای خاموش مغزی یا جاهایی که غیر فعال شده را فعال کنیم تا بتوان وضعیت بیمار را بهتر کرد. بیماران نباید ناامید باشند، و به پزشک مغز و اعصاب و توانبخشی مراجعه کنند.

 

-        چرا سن سکته مغزی در کشور ما پایین آمده است؟

جدیدترین مطالعه ای که دو سال پیش نتایج آن در ایران منتشر شد مطالعه ای مبتنی بر جمعیت بود، یعنی یک جمعیت مشخصی را خانه به خانه برای یک سال کنترل کردند. دیدند میزان بروز سکته مغزی در ایران چیزی بین 130 تا 150 در صد هزار جمعیت در هر سال است یعنی جمعیت 83 میلیون نفری ایران، سالانه بیش از صد هزار نفر سکته مغزی جدید داریم. باز همین مطالعه نشان می دهد که که متاسفانه سن سکته مغزی در ایران نسبت به متوسط جهانی ده سال پایین تر است. که این یک هشدار است 

 

ریسک فاکتورها ی غیر قابل تغییر

1-      جنس مرد

2-      نژادهای خاص

3-      سابقه فامیلی

ریسک فاکتورها ی قابل تغییر

1-      زندگی شهرنشینی  و استرس ها

2-      فشارخون  بالا و بیماری دیابت

4-      مصرف سیگار

5-      سبک زندگی ناسالم (مصرف فست فوت و عدم تحرک)

6-      خواب نا مناسب

راه های پیشگیری و درمان

1-      کنترل و درمان بیماری دیابت و فشارخون

2-      عدم مصرف سیگار

3-      سبک زندگی سالم

4-      ورزش و تحرک

5-      مدیریت خشم

6-      انجام آزمایشات دوره ای

-        سکته مغزی در افراد جوان کشنده تر است یا بهتر از افراد مسن است؟

سکته مغزی در افراد جوان خطرناکتر است. وقتی بافت مغزی دچار سکته می شود این بافت شروع به ورم می کند. در افراد مسن چون مغزشان کوچکتر است، خلل و فرج مغزشان بیشتر است و بنابراین جا دارد. اما افراد جوان وقتی سکته مغزی می کنند سریعتر بافت مغز آنها از بین می رود.

 

-        آیا سکته مغزی میتواند باعث مرگ مغزی شود؟

بله، اگر سکته مغزی وسیع باشد و مراکز حساس مغز را بگیرد قطعا میتواند باعث مرگ مغزی شود. نکته مثبت آن این است که قابل پیشگیری و قابل درمان است. اگر عوامل ایجاد کننده سکته مغزی را بشناسیم و بتوانیم آنها را کنترل کنیم. مانند: بیماری فشارخون، که مهمترین علامت آن بی علامتی است و خیلی ها خبر ندارند و خودش یک ریسک فاکتور است. یقینا می توانیم از بروز سکته مغزی به میزان قابل توجهی جلوگیری کنیم.